Steunberen geven aan een kerkgebouw tegendruk. Ze voorkomen dat het interieur van gewelven en luchtbogen naar buiten perst. Een totale ineenstorting zou het gevolg zijn. Welke functies vervullen steunberen in onze samenleving? En welke in organisaties? 

 

Een steunbeer van onze samenleving is de democratische rechtstaat. Politieke partijen die elkaars 'vijand' zijn in de dagelijkse hectiek vinden elkaar in de principes van democratie en rechtstatelijke grondvesten. Het zijn diepe kernwaarden die samenkomen in onze sociale instituties. Ze bepalen onze betekenisverlening, streven en doen. Andere voorbeelden: academische vrijheid en integriteit; religieuze tolerantie (ook voor niet-gelovigen) en rechtvaardigheid.

 

Maatschappelijke steunberen zorgen ervoor dat een samenleving niet op grond van onderlinge verschillen explodeert. Én ze voorkomen een te sterke cohesie waaruit destructieve stromingen kunnen voortkomen (Nationaal Socialisme, Duitsland).

 

Er zijn dus 'shared values' in een samenleving die een tegendruk van steunberen nodig hebben. De steunberen bevatten 'nevertheless values' die een tegenbinding geven tegen het doorschieten op grond van shared values. Deze niettemin-kernwaarden spiegelen een samenleving en voorkomen uitwassen. Een politiek leider voelt aan hoever hij kan gaan als hij verbinding houdt met de steunberen.

Is het streven naar winst ongelimiteerd? Welke tegendruk ondervindt prestatiedruk? Waar ligt de grens voor graaiende bestuurders? In veel organisaties is 'alle neuzen ...' een sturingsmechanisme om de sociale cohesie op grond van 'shared values' zo sterk te maken dat ieder gaat voor de organisatiedoelen. Het gaat om winst-maximalisatie – aandeelhouders-waarde.

 

Welke aandacht gaat uit naar tegendruk, tegenwaarde en tegenkracht? Zijn er niettemin-kernwaarden op grond waarvan we bepaalde zaken niet doen? Dat moeten dan kernwaarden zijn die zorgen voor verbinding. Ook bij botsende belangen. Ze zorgen ervoor dat er verbinding blijft tussen geledingen in een organisatie en ook dat de organisatie in verbinding blijft met maatschappelijke belangen en ecologische levenssferen. Anders gesteld: deze aanvaarde tegendruk voorkomt te grote beloningsverschillen tussen bestuurders en werkvloer, voorkomt bijvoorbeeld aan kinderarbeid gekoppelde inkoopstromen en overbelasting van het milieu. Ook al zijn er kansen op persoonlijk gewin of het vergroten van de bedrijfswinst, we doen het niet omdat de steunbeer tegendruk geeft.

 

Ook conflicterende afdelingen exploderen niet omdat zij in hun strijd altijd verbinding voelen. Zij worden niet elkaars vijanden. Zij ervaren een verbindende tegenkracht waardoor zij slechts tegenstanders zijn in het debat. En die tegenkracht moet zich ook laten horen als de mate van cohesie, consensus, conformeren en coöperatie zo groot is dat de cultuur dreigt te imploderen. Juist het 'alle neuzen ...' streven kan leiden tot een te gering kritisch vermogen op grond van tegenkrachten.

 

In de afgelopen jaren zijn er te veel gevallen geweest die duiden op te slecht ontwikkelde tegenkrachten. Enkele hogescholen, universiteiten, zorginstellingen, woningbouwcorporaties en financiële instellingen vlogen de bocht uit. Er is niet sprake van een reeks van incidenten waarbij je de schouders ophaalt. Nee, we moeten deze uitwassen opvatten als een signaal dat er te weinig tegenkrachten zijn in organisaties. Schuyt (2006) stelt terecht dat als de niettemin-kernwaarden wegvallen het pas echt goed mis gaat. Ook in organisaties!