Martha Nussbaum is een zeer prominente en productieve filosofe die de lezers vooral praktische inzichten aanreikt. Maar het ontbrak altijd aan een overzichtswerk over haar. Onder redactie van Tinnevelt en Denier is nu een overzichtsboek verschenen over haar invloedrijke denken in de serie Denkers, uitgegeven bij Klement/Pelckmans. Het boek bevat zeer toegankelijke hoofdstukken over bijvoorbeeld de noodzaak van brede humanistische vorming, het belang van literatuur, emoties, rechtvaardigheid in verschillende levenssferen en religieuze intolerantie.

 

Ronald Tinnevelt en Yvonne Denier vormen de eindredactie van de studie over het denken van Martha Nussbaum. Hun eigen inleidende hoofdstuk is een bijzonder goede verkennende opstap voor de verschillende hoofdstukken over Nussbaum. De veelschrijfster Nussbaum legt in haar werken steeds een relatie tussen filosofie, ethiek, recht, antropologie, psychologie en literatuur. Zij doorbreekt iedere keer als een ‘lawyer for humanities’ dominante, gestandaardiseerde denkpatronen en praktijkbenaderingen. Een van haar basisvragen luidt: welke rol speelt het toeval dat menselijke kwetsbaarheid en afhankelijkheid bewerkstelligt om een goed mens te zijn en een goed leven te leiden. Juist in de goede wereldliteratuur van romans zien we de complexiteit en mysteries als het gaat over de fragiliteit en de imperfecte schoonheid van het leven.

 

Belangwekkend zijn haar opvattingen over burgerzin om te komen tot een rechtvaardige democratische samenleving in verbinding met de wereldgemeenschap. Daartoe moeten mensen in staat worden gesteld om drie essentiële ‘capabilities’ te ontwikkelen. Jezelf kennen maar ook de culturele tradities waartoe je behoort doorzien, het vermogen jezelf te zien als lid van een heterogene samenleving en mededogen te ontwikkelen. De geesteswetenschappen verbreden bij uitstek capabilities om te leren omgaan met gender, ras, etniciteit, armoede en bijvoorbeeld religie.

 

Capabilities omschrijft Nussbaum als kansen en vrijheden waarvan mensen in de dagelijkse praktijk gebruik kunnen maken. Zij ziet het als taak van regeringen om het burgers mogelijk te maken om capabilities te ontwikkelen. Dat begint al op school waar een brede ‘Bildung’ moet leiden tot autonome en emotioneel betrokken wereldburgers. Want zonder die brede zelfvorming wordt de mens tot een speelbal van de natuur en de hem omringende cultuur. Zelfonderzoek is dan een vereiste om tot een menswaardig leven te komen. De literatuur voedt de politieke filosofie en ethiek om met adequate vragen en antwoorden te komen voor de eigentijdse problemen. Literatuur krijgt op die manier dus een stem in het debat over wat actueel speelt.

 

Ook over emoties schrijft Nussbaum veel. Emoties zijn niet zomaar redeloze uitbarstingen volgens Nussbaum maar zijn gevoelens met een denkinhoud. Emoties hebben namelijk een object (boos op), zijn waarden beladen en er is sprake van oordelen. Emoties zijn ook van belang als het gaat om het aanvoelen wat een rechtvaardige wereld of gezondheidszorg is. Preventie en genezing zijn in de gezondheidszorg van groot belang. Maar dat geldt vooral zorgverlening omdat een samenleving daarmee toont wat een medemens betekent die kortdurend of voor lange tijd aangewezen is op ondersteuning. Zorg moet vrijblijvende liefdadigheid overstijgen.

 

Nussbaum toont zich ongerust over het zich verhardende Europese klimaat t.a.v. religies en haar verschillende uitingsvormen. Een gemeenschap is een verzameling van vrije, redelijke en gelijke individuen die altijd drager moeten zijn van onvervreemdbare fundamentele rechten. Dit dominante politieke liberalisme in de westerse landen verlangt dus niet dat er gelijkgestemdheid moet zijn t.a.v. religie, levensbeschouwing, levensstijl of welke daarbij horende uitingsvormen dan ook. Politiek liberalisme is neutraal. Overheden beschermen het recht op gewetensvrijheid en vullen die niet in. Nussbaum ziet in de recente maatregelen, o.a. boerkaverbod (en nu recent het verbod op boerkini), een politiek van angst die een nieuwe religieuze intolerantie introduceert. Daardoor leggen politieke principes het af tegen ‘handelaars in angst’, stelt zij. Gevolg: spierballenpolitiek die grondrechten verloochent.

 

In de studie Martha Nussbaum waarvan Ronald Tinnevelt en Yvonne Denier de redactie voeren is er niet alleen sprake van een presentatie van de ideeën van Nussbaum. De verschillende auteurs geven haar ook geregeld op kritische wijze repliek met verwijzing naar andere denkers. Daarmee is dit boek niet alleen een goede introductie in het werk van deze belangrijke filosofe. Het biedt tevens de mogelijkheid om kennis te nemen van de inzichten van andere filosofen die in het kritische debat worden geciteerd. Ook brengt het de lezer in contact met enkele grote werken uit de wereldliteratuur.