In De dageraad van de toekomst bespreekt ‘pensionado maar eens hoogleraar sociale pedagogiek en organisatieontwikkeling’ Cees Zwart hoopvolle transities en een menswaardige economie.

 

Koerszoekend leiderschap is volgens de auteur noodzakelijk om de wisselwerking tussen verleden en toekomst te ‘verstaan’. Zwart ontwikkelt een zienswijze om zicht te krijgen op te dromen toekomstbeelden. Het is een proces dat zich laat kenmerken door aftasten, twijfelen en stamelen. Hij contrasteert dit denkproces met de instrumentele rede waarin maakbare, geprogrammeerde en geprojecteerde toekomst centraal staan.

 

Cees Zwart presenteert drie essenties: hoopvolle transitie, menswaardige economie, en koerszoekend leiderschap. Hij ‘kleurt’ die pijlers zo in dat het construct contrasteert met de gebruikelijke aanpak die gericht is op maakbaarheid en controleerbaarheid van het bestaan. Het gaat volgens Zwart juist om processen die zich laten kenmerken door kwetsbaarheid, authenticiteit en oriëntatie vermogen. Op deze wijze zoek je naar antwoorden op de mix van instabiliteit, turbulentie en chaos.

Zwart sluit in zijn boek aan op de literatuur over levenskunst met haar deugdenethiek. Hij haalt daarbij voorbeelden in de maatschappij aan die niet sporen met intellectuele, esthetische en morele waarden van de menselijke maat. De uitdaging voor sociale verbanden is het opnieuw vestigen van enkele voorwaardelijke kernwaarden voor de noodzakelijke transities. Zoals morele statuur, schaalgrootte, civil society, en uiteraard ingrijpende omwentelingen in het denken over politiek, economie, ecologie en cultuur.

 

Zwart neemt een tegendraads standpunt in ten aanzien van de wijze waarop we moeten veranderen. Niet lineair maar polair. Dus omgaan met de creatieve spanning tussen verouderde en vernieuwende impulsen. We zullen een nieuw narratief moeten ontwikkelingen voor de economie. Op dit moment heersen schaalgrootte, aandeelhouderswaarde, groeimaximalisatie, en het aloude adagium ‘alleen geld geldt’. Maar dat zijn volgens Zwart illusies. Daar kom je niet verder mee.

De dageraad van de toekomst bevat een duidelijke boodschap: zorg dat je ertoe doet! Dat kan alleen als je niet je brein bent maar ‘gewoon’ jezelf. Op deze wijze kun je iets betekenen als koerszoekende leider in het transitieproces. Het komt dan aan op een lenige geest, op introspectie, verantwoording nemen, en op het uitstijgen boven de functie gebonden rolopvattingen.

 

Cees Zwart heeft een boeiend boek geschreven in een tijd dat we merken dat de maakbare, lineair te programmeren wenswereld niet bestaat. De omgevingsdynamiek is daar veel te heftig voor. Deze tijd vraagt om koerszoekend leiderschap, aldus Zwart. Soms is de auteur in toon wat betuttelend en ook dát past niet bij de tijd die hij zo goed beschrijft. Onderbouwing met wat meer actuele literatuur had het boek nog aantrekkelijker gemaakt.

 

Wie moet dit boek lezen? Ieder ‘sociaal verband’ (om maar even in de terminologie van Zwart te blijven) dat zich moet herbronnen om antwoorden te formuleren op ‘de trage maar essentiële vragen’. Wat is onze oerkrachtbron? Wat geeft inspiratie en energie? Hoe geven we die zaken vorm en inhoud in de toekomst? Dat is een fundamenteel zoekproces én een proces dat nooit eindigt. Snelle antwoorden (al dan niet vorm gegeven met eenvoudige rijtjes met waarden) geven geen blijk van het pijnigen van de hersenen, van twijfelen, en van stamelen. En steeds weer blijven die trage vragen zich aandienen want iedere keer wijzigt de omgevingsdynamiek weer.