Renée van Riessen heeft een studie geschreven over de Franse filosoof Levinas met de titel ‘Van zichzelf bevrijd’. Voor Levinas staat de relatie met de ander en het andere centraal in zijn humanistische filosofie. Een mens onthecht zich van zichzelf, maakt zich los van zijn eigen dagelijkse bestaan, als hij naar zichzelf kan kijken alsof hij een ander is. Dat kan ertoe leiden dat hij ook de ander ziet als een ander mens dan daarvoor. Levinas ziet het centraal stellen van zichzelf als een belemmering in de relatie met de ander.

 

Van Riessen geeft de studie ‘Van zichzelf bevrijd’ de ondertitel mee ‘Levinas over transcendentie & nabijheid’. Bij Levinas betekent de bevrijding van de last van jezelf dat er ruimte ontstaat voor iets anders: de ander en het andere. Voor de godsdienstige mens is dat de beleving van de transcendentie van God in en via de relatie met een ander mens of het andere (zoals het goddelijke wonder van de natuur). God is steeds oneindig of absoluut omdat hij zich losmaakt en verwijdert van het geschapene. Volgens Levinas is existeren dan ook geen lichtvoetige aangelegenheid. In je bestaan sleep je een gewicht mee, namelijk jezelf in een open ontmoeting met de ander en het andere.

 

In de ontmoeting met de ander staat het gelaat van de ander centraal. Daar wordt de mens zich gewaar dat de ander anders is. Hij is niet wat ik ben, is geen verlengstuk van mijn denken en van mijn strevingen. Levinas zegt in De totaliteit en het oneindige ‘de ander kan niet bij mij worden opgeteld’. De ander is geen meervoudsvorm van mijn ik. De ontmoeting met de ander (door Levinas vaak met een hoofdletter geschreven) doet het zelf openstellen voor het goede en het rechtvaardige.

 

Het appèlvan de ander doet een beroep op mijn verantwoordelijkheid om die ander te helpen en op te komen voor hem. In dit humanisme van Levinas staat mijn vrijheid niet centraal maar wel mijn verantwoordelijkheid om de ander te helpen en het lijden en het kwaad in de wereld te bestrijden. De mens die zich dus onthecht van zichzelf, kenosis, stelt niet het ontvangen centraal in een relatie met de ander en het andere maar juist het onbaatzuchtige geven. En dan niet vanuit een winst en verlies oogmerk. Op die plaats en op dat moment waar je die ander ontmoet is het goddelijke werkzaam.

 

Hoogleraar, filosoof en dichter Renée Riessen brengt in Van zichzelf bevrijd Levinas in relatie met denkers zoals Hegel, Leibniz, Heidegger, Kierkegaard, Ricoeur en Sölle. Zij schetst ook interessante verbanden met schrijvers en dichters. De relatie die zij legt met hen geven een extra dimensie aan ‘Van zichzelf bevrijd’. De vaak lastig te lezen boeken van Levinas maakt zij toegankelijk in een inspirerend taalgebruik. Het roept de lezer op tot het maken van ruimte voor de ander en het andere.

 

In deze tijd dient een ruim aanbod zich voor die openstelling aan: de vluchteling, mensen met een kennisachterstand, de eenzamen en zieken. Tegenover het instrumentele denken plaatst Levinas de ander die een beroep op je doet, een vraag stelt. En dan altijd in een asymmetrische relatie want geen verlengstuk. Maar het is niet alleen de medemens die een beroep op ons doet. Het geldt ook de goddelijke natuur en ons klimaat die een appèl doen op onze verantwoordelijkheid voor het andere.