Aandeelhouders eisen kortetermijnrendement anders trekken zij hun vermogen terug. Klanten, werknemers en een samenleving zijn gebaat bij duurzame langetermijnrelaties. Dat gaat vooral op voor bedrijven die levensgeluk en welzijn bepalen, zoals farmaceutische bedrijven. Burgers en Heilbron analyseren hoe het geneesmiddelenbedrijf Organon in de greep kwam van aandeelhouderskapitalisme.

 

Individueel, maatschappelijk en ecologisch welzijn delven het onderspit in de door geld gedomineerde economie. Dat blijkt wel uit het sociologisch onderzoek dat Jack Burgers, Johan Heilbron en anderen verrichtten in De zaak Organon; geneesmiddelen in de greep van bedrijvenpoker. Organon was een succesvolle researchorganisatie met innovatielaboratoria en productiecentra. Veel hoogleraren en promovendi waren bij Organon betrokken bij het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen waarvoor men in de laatste fase rond 50 octrooiaanvragen per jaar deed. Organon ontstond door een samenwerking tussen een Osse ondernemer van een slachterij en een hoogleraar farmacie uit Amsterdam. Uiteindelijk groeide Organon uit tot een middelgrote speler in het veld van farmaceutische bedrijven. Organon zette de zwakke arbeidsregio Oss op de kaart qua werkgelegenheid en aanzien. Voor werknemers was het een plezierige en inspirerende werkomgeving waar naast een strakke centrale leiding altijd ruimte was voor initiatieven van onderop, ook in de research.

 

Organon was onderdeel van AKZO; het vormde de O in AKZO als een van de grote businessunits naast verf, chemie en vezels. Bij AKZO overheerste steeds meer de dominantie van aandeelhouderswaarde waardoor het topmanagement in een uitvoerende rol kwam. Hun persoonlijke beloning nam toe als door de rendement verhogende bedrijfssaneringen en schuldenfinanciering de aandelenkoers omhoog ging. Wat strategisch verantwoord is bepaalt het management niet. De machtigste partij (aandeelhouders dus) bepaalt dat de strategische focus op korte termijn gericht moet zijn.

 

Toen Organon de keuze had tussen een fusie, zelfstandige beursgang of verkocht te worden, koos de Organon leiding voor een fusie. Besprekingen met een Deense partij waren al flink op weg. Om de financiële waarde van Organon te bepalen was het nodig om een beursgang te maken. Dat sprak de nieuwe CEO, Hans Wijers, in eerste instantie aan. Presentaties over de beursgang werden in de financiële centra gegeven. Maar van de ene dag op de andere besloot de AKZO directie om Organon te verkopen aan Schering-Plough. Dat zou een groot bedrag in de AKZO kas doen vloeien en dus zorgen voor tevreden aandeelhouders. Daardoor was de bijdrage die Organon jarenlang had geleverd aan AKZO (financieel en prestigieus) snel vergeten. Ook werd voorbij gegaan aan het slechte imago die de overnemende partij had. En de belangen van het personeel, de regio oost Brabant en landsbelangen vormden geen issue. Extra beloning voor de AKZO directie, Wijers werd topman van het jaar en de aandeelhouders sprongen een gat in de lucht.

 

Wat iedereen zag aankomen werd werkelijkheid: producten uit Organon halen, organisatie sluiten en weer doorverkopen zodat ook die aandeelhouders tevreden zijn. Waar vroeger een organisatie bezig was met een marktspel, zien we later dat het een bedrijvenspel wordt waarin overnames centraal staan. En in deze tijd is het bovenal een aandeelhouders machtspel waarin personele en publieke belangen niet spelen. Merck dat het door Schering-Plough opgetuigde Organon overnam (dressing up the bride), heeft uiteindelijk de definitieve doodsteek gegeven. Na 100 jaar kwam een einde aan Organon omdat zij terecht was gekomen in een Angelsaksisch spel waarin alleen aandeelhouderskapitalisme geldt.

 

Organon was de grote verliezer in het Angelsaksische bedrijvenspel waar de centrale overheid de andere kant opkijkt, want alleen de ideologie van de vrije markt geldt als het om geld verdienen gaat voor aandeelhouders. Het proces dat Burgers en Heilbron beschrijven nam amper een jaar in beslag. Hoogwaardige research, economische bedrijvigheid, werkgelegenheid en promotieplaatsen gingen snel verloren. De aandeelhoudersmacht is in een toenemende globaliserende wereld groter dan van een bedrijfsdirectie of nationale overheid. Vanuit de economie komt geen tegenwicht want zij is bezig met wetenschappelijke modellen. En toch is De zaak Organon; geneesmiddelen in de greep van bedrijvenpoker een uitstekende case study voor studenten om feeling te krijgen met politieke aspecten in en rond de economie.